رجب در قرآن

رویدادهای مهم قرآنی در ماه رجب

---

در این مقاله به رویدادهایی اشاره می‌شود که ظرف وقوع آن‌ها ماه رجب بوده است و در قرآن کریم آیه و یا آیاتی به آن اشاره دارد.

---

1. تغییر قبله

هفده ماه پس از هجرت؛ یعنی در ماه رجب سال دوم هجری، فرمان تغییر قبله نازل شد (1) و از آن به بعد، مسلمانان موظف شدند کعبه را به جای مسجدالاقصی در بیت المقدس به عنوان قبله خود قرار دهند و اعمال عبادی خود؛ مانند نماز را به سوی آن انجام دهند. (2)

داستان تغییر قبله

در مدت هفده ماهی که مسلمانان در مدینه، عبادات خود را رو به بیت المقدس انجام می‌دادند؛ مورد سرزنش یهود قرار داشتند؛ چرا که بیت المقدس در اصل قبله یهود بود و آن‌ها با طعن و کنایه به مسلمانان می گفتند: شما از خود استقلال ندارید و به سوی قبله ما نماز میخوانید و این دلیل آن است که ما بر حقیم.

این گفتگوها برای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و مسلمانان ناگوار بود. آن‌ها از یک سو مطیع فرمان خدا بودند و از سوی دیگر طعنه‌های یهود از آن‌ها قطع نمی شد. به همین جهت، پیامبر صلی الله علیه و آله، شب‌ها به سوی آسمان می‌نگریست و در انتظار وحی الهی بود.

تا بالاخره این انتظار به سر آمد و فرمان تغییر قبله صادر شد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مشغول اقامه نماز جماعت ظهر در مسجد «بنی سلمة» به سوی بیت المقدس بود. دو رکعت از این نماز خوانده شده بود که جبرئیل مأمور شد بازوی مبارک آن حضرت را گرفته و روی او را به سوی کعبه بگرداند. (3) پس از این کار مأمومین هم تغییر مکان دادند و نماز ادامه پیدا کرد. از آن به بعد، نام آن مسجد را مسجد قبلتین نامیدند. (4) یهودیان از این ماجرا سخت ناراحت شدند و طبق شیوه دیرینه خود به بهانه جویی و ایراد گیری پرداختند.آیات 142 تا 151 سوره مبارکه بقره مربوط به این جریان می‌باشند.

امام موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود:  خداوند متعال حضرت محمد صلی الله علیه و آ له را در بیست و هفت رجب به پیامبری مبعوث ساخت؛ هر کس این روز را روزه بدارد خداوند متعال پاداش روزه شصت ماه را برای او منظور می‌گرداند

2. نزول اولین آیات قرآن کریم در نزول تدریجی

در بیست هفتمین روز ماه رجب، غار حرا شاهد رخدادی بزرگ و بی نظیر بود. فرشته وحی بر قلب آخرین فرستاده حق نازل شد و اولین آیات کتاب خدا را برای او قرائت کرد که هانی رسول خدا بخوان!

امام موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود: «بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً ص رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ فِی سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ رَجَبٍ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ صِیَامَ سِتِّینَ شَهْراً» خداوند متعال حضرت محمد صلی الله علیه و آ له را در بیست و هفت رجب به پیامبری مبعوث ساخت؛ هر کس این روز را روزه بدارد خداوند متعال پاداش روزه شصت ماه را برای او منظور می‌گرداند. (5).

بیشتر مفسّرین بر این عقیدهاند که پنج آیه اول سوره علق، اوّلین آیات نازل شده قرآن کریم هستند و اوّلین روزی که جبرئیل علیه‌السلام بر رسول خدا صلی الله علیه و آ له فرود آمد؛ بیست و هفتم ماه رجب بود. (6).

3. معراج حضرت رسول صلی الله علیه و آ له

نخستین آیه سوره مبارکه اسراء، از جریان «اسراء» یعنی سیر دادن شبانه پیامبر ص از مسجدالحرام به مسجد اقصی (بیت المقدس) که مقدمه‌ای برای معراج بوده است سخن می‌گوید: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلیَ الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرُِیَهُ مِنْ ءَایَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیر» منزّه و پاک است آن [خدایی] که شب هنگام، بندهاش [محمّد صلی الله علیه و آله و سلم] را از مسجدالحرام به مسجد اقصی که پیرامونش را برکت دادیم، سیر [و حرکت] داد، تا [بخشی] از نشانه‌هایِ [عظمت و قدرت] خود را به او نشان دهیم یقیناً او شنوا و داناست.

مشهور و معروف در میان دانشمندان اسلام این است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آ له هنگامی که در مکه بودند در یک شب به قدرت الهی از مسجدالحرام به مسجدالاقصی در بیت المقدس سفر کرده و از آنجا به آسمان‌ها صعود کردند و آثار عظمت خدا را در عوالم برتر مشاهده نمودند و همان شب به مکه بازگشتند.

و نیز مشهور و معروف و مطابق با ظاهر آیات این است که حضرت، این سیر زمینی و آسمانی را با جسم و روح انجام داد. (7).

بنا بر نقل برخی مفسرین این رویداد شگفت انگیز در ماه رجب سال دوازدهم بعثت به وقوع پیوست. (8) مرحوم ملا فتح الله کاشانی صاحب تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، مشهورترین قول در تاریخ این رویداد را شب بیست و هفتم رجب سال دوازدهم هجری می‌داند. (9).

از امام صادق علیه‌السلام آمده است که نوح علیه‌السلام در اول رجب سوار بر کشتی شد و به همراهان خود امر کرد که همگی آن روز را روزه بگیرند

4. آغاز حرکت کشتی نوح علیه‌السلام

با استناد به آیاتی از قرآن کریم ثابت می‌شود که نوح علیه‌السلام پس از قطعی شدن نزول عذاب بر قومش، مأمور شد تا کشتی بزرگی بسازد و مؤمنین و نیز جفت‌هایی از حیوانات را بر آن سوار کند تا از خطر نابودی در امان بمانند. از جمله آیاتی که به این داستان اشاره دارند آیات 36 تا 49 سوره مبارکه هود علیه‌السلام است.

بنا بر نظر برخی مفسران، نوح علیه‌السلام روز دهم رجب سوار بر کشتی شد (10) و روز یازدهم رجب (فردای آن روز) کشتی به حرکت درآمد. این کشتی، شش ماه روی آب بود؛ همه زمین را گردش کرد و در هیچ کجا نایستاد؛ اما وقتی که به مکه رسید در جای کعبه هفت بار طواف کرد و خدای سبحان خانه کعبه را بالای آب قرار داده بود، سپس کشتی هم چنان پیش رفت تا به کوه جودی که در سر زمین موصل بود رسید و در نهایت روز دهم محرم بود که در آنجا توقف کرد. (11).

ولی در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده است که «إن نوحا (علیه‌السلام) رکب السفینة أول یوم من رجب، فأمر من معه أن یصوموا ذلک الیوم». نوح علیه‌السلام در اول رجب سوار بر کشتی شد و به همراهان خود امر کرد که همگی آن روز را روزه بگیرند. (12).

5. اولین هجرت در تاریخ اسلام

برخی مفسرین در شأن نزول آیات 82-84 سوره مبارکه مائده نوشته‌اند که این آیات درباره نجاشی و اصحابش نازل شده است. (13).

خلاصه ماجرا

قریش تصمیم گرفتند که مسلمانان را تحت فشار قرار دهند. از این رو قرار بر این شد که هر قبیله، افراد مسلمان خود را مورد آزار و شکنجه قرار دهد. این برنامه، با کمال خشونت آغاز شد که حاصل آن گرفتار شدن گروهی از مسلمانان و از خطر رستن گروهی دیگر بود.

خداوند پیامبرش صلی الله علیه و آ له را به وسیله عمویش ابو طالب علیه‌السلام، حفظ کرد. هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آ له احساس کرد که مسلمانان در فشار هستند و هنوز مأمور به جهاد هم نشده اند، آن‌ها را مأمور کرد که به سرزمین حبشه هجرت کنند.

بر طبق این دستور عده‌ای از مسلمانان به کنار دریا رفتند و از آنجا به وسیله کشتی- که به نیم دینار کرایه کردند- رهسپار حبشه شدند. این مهاجرت، در ماه رجب سال پنجم بعثت، اتفاق افتاد و برای اولین بار بود که مسلمانان برای رهایی از ظلم و ستم دشمنان از وطن خود به سرزمین دیگری هجرت می‌کنند. پس از آن‌ها جعفر بن ابیطالب نیز عازم آن دیار شد و به دنبال او مسلمانان دیگری هم راه حبشه را پیش گرفته و به آن‌ها پیوستند. سرانجام 82 تن از مسلمان به کشور نجاشی پناهنده شدند. (14).

 

پی نوشت ها :

(1) ترجمه المیزان 1/497

(2) همان 3/541

(3) مجمع‌البیان 1/413

(4) ر. ک: تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، 2/184

(5) کافی 4/149 حدیث دوم. حدیث اول این باب هم که صحیح السند است دارای همین مضمون می‌باشد.

(6) مجمع‌البیان 10/780

(7) تفسیر نمونه ج 12 ص 11

(8) تفسیر اثنا عشری، ج7 ص 322

(9) «اکثر علما بر آنند که معراج در سال دوازدهم از مبعث بود و در ماه آن اختلاف کردهاند که ربیع‌الاول است یا ماه رمضان یا شوال یا ربیع‌الثانی و اشهر این‌ها شب بیست و هفتم رجب است.» تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج5 ص 236

(10)  ترجمه رهنما، ج2، ص: 186

(11)  ترجمه مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج12، ص: 61

(12) البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص: 108

(13) ترجمه مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج7، ص: 146

(14)  همان 146-147

 

 منبع  : تبیان