آثار و نتایج تدبر در قرآن
همانطور که در بحث تدبر در لغت گذشت ، تدبّر به معناى اندیشیدن در عاقبت کارها، عواقب امور و نتایج عملکردها است و نتیجهاش کشف حقائق و مسائلى است که با عمل به آنها به هدف نهایی - که همان بندگی بهتر رسیدن به مراحل کمال انسانیت و در نتیجه کسب رضایت خدای متعال است- نزدیک تر می شویم . به عبارت دیگر، «تدبّر» به معناى اندیشه عمیق در وراى ظاهر گفتارها، نوشتهها و اعمال انسان، براى روشن شدن مقصود واقعى و ظاهر شدن باطن امور مىباشد.
ورمز موفقیت انسانها در زندگی به رفتارهای درستِ مبتنی بر عاقبت اندشیِ بیشتر بستگی دارد ، که این عاقبت اندیشی درست و مورد تایید شرع مقدس با تدبر و تفکر در آیات نورانی قرآن بدست می آید.
به عنوان نمونه عقل سلیم انسان را دعوت به عبرت گیری از گذشتگان می کند و توصیه می کند تا با مطالعه زندگانی اقوام گذشته تصمیمات درستی برای آینده بگیریم ، با توجه به همین مورد قرآن کریم داستانهای آموزنده ای از گذشتگان همراه با نتجه اعمال آنها را بیان کرده وتوصیه می فرماید که با درس گرفتن از نتیجه اعمال گذشتگان که نتیجه تدبر است ، انتخاب درست و معقولی برای زندگانی خود داشته باشیم و در این باره قرآن بهترین داستانها را بیان می فرماید : «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَیْنا إِلَیْکَ هذَا الْقُرْآنَ » ( ما بهترین سرگذشتها را از طریق این قرآن-که به تو وحى کردیم- بر تو بازگو مىکنیم ) یوسف/3
و نمونه دیگر آیه 111 سوره مبارکه یوسف : «لَقَدْ کانَ فی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ ما کانَ حَدیثاً یُفْتَرى وَ لکِنْ تَصْدیقَ الَّذی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصیلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُون»در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود! اینها داستان دروغین نبود بلکه (وحى آسمانى است، و) هماهنگ است با آنچه پیش روى او (از کتب آسمانى پیشین)قرار دارد و شرح هر چیزى (که پایه سعادت انسان است) و هدایت و رحمتى است براى گروهى که ایمان مىآورند.
در واقع خدای متعال در این آیه تذکر داده که درسرگذشت یوسف و برادرانش و انبیاء و رسولان گذشته و اقوام مؤمن و بىایمان، درسهاى بزرگ عبرت براى همه اندیشمندان است" (لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ) آئینهاى است که مىتوانند در آن، عوامل پیروزى و شکست، کامیابى و ناکامى، خوشبختى و بدبختى، سربلندى و ذلت و خلاصه آنچه در زندگى انسان ارزش دارد، و آنچه بىارزش است، در آن ببیند، آئینهاى که عصاره تمام تجربیات اقوام پیشین و رهبران بزرگ در آن بچشم مىخورد، و آئینهاى که مشاهده آن عمر کوتاه مدت هر انسان را به اندازه عمر تمام بشریت طولانى مىکند!. که بخوبی واضح است که اینها همه با تدبر و اندیشه عمیق در آیات الهی میسر خواهد بود.
می بینیم که به چه صراحت و با چه بیان روشنی خدای متعال ما را توصیه به تدبر و سپس عبرت گیری و بعد از آن انجام عمل درست می نماید.
و به همین دلیل امام على (علیه السلام)در آن سخن تاریخیش که در لابلاى وصایایش به فرزند برومندش کرده چنین مىگوید:
اى بنى انى و ان لم اکن عمرت عمر من کان قبلى فقد نظرت فى اعمالهم و فکرت فى اخبارهم و سرت فى آثار هم حتى عدت کاحدهم بل کانى بما انتهى الى من امور هم قد عمرت من اولهم الى آخرهم.
:" فرزندم! من هر چند عمر پیشینیان را یک جا نداشتهام، ولى در اعمال آنها نظر افکندم، در اخبارشان اندیشه نمودم، و در آثارشان به سیر و سیاحت پرداختم، آن چنان که گویى همچون یکى از آنها شدم بلکه گویى من به خاطر آنچه از تجربیات تاریخ آنان دریافتهام با اولین و آخرین آنها عمر کردهام
در جای دیگر(سوره مبارکه انعام آیه 11 ) همگان را امر به عبرت گیری از عاقبت اقوام گذشته می کند : «قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ»(بگو: «روى زمین گردش کنید! سپس بنگرید سرانجام تکذیبکنندگان آیات الهى چه شد؟)
وخداوند متعال همچنین مثالهای فراوانی را برای کسانی که اهل تدبر و تفکر هستند بیان می فرماید تا ایشان را از راه اشتباه باز دارد و به نور و هدایت رهنمون گردد سوره مبارکه نحل آیه 112 : « وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَةً کانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ» و خدا شهرى را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان مىرسید، پس [ساکنانش] نعمتهاى خدا را ناسپاسى کردند، و خدا هم به سزاى آنچه انجام مىدادند، طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانید.
خداوند در این آیه براى آنها که ناسپاسى نعمت مىکنند مثلى زده است: منطقه آبادى را که در نهایت امن و امان بوده این آبادى آن چنان امن و امان بود که ساکنانش با اطمینان در آن زندگى می کردند و هرگز مجبور به مهاجرت و کوچ کردن نبودند علاوه بر نعمت امنیت و اطمینان، انواع روزىهاى مورد نیازشان به طور وافر از هر مکانى به سوى آن مىآمد اما سرانجام این آبادى- یعنى ساکنانش- کفران نعمتهاى خدا کردند و خدا لباس گرسنگى و ترس را به خاطر اعمالشان بر اندام آنها پوشانید.
که انسان صاحب خرد با تدبر در این مثال به نعمتهای بی پایان الهی و شکر و سپاس از خدای مهربان توجه پیدا می کند و در نتیجه به سر انجام تلخ آن قوم نا سپاس دچار نمی شود.
و در سوره مبارکه نور آیه 34 آمده که : « وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ آیاتٍ مُبَیِّناتٍ وَ مَثَلاً مِنَ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقین» و قطعاً به سوى شما آیاتى روشنگر و نمونه ای (خبری) از کسانى که پیش از شما روزگار به سر بردهاند، و موعظهاى براى اهل تقوا فرود آوردهایم.
و این آیه خود بروشنی گویای این مطلب است که هر شخص در حد توانایی ، استعداد و معلومات خود با تدبر توانایی بهره گیری بسیار مناسب از آیات قرآن کریم را دارد.
تدبر آنقدر مهم و نتیجه بخش است که حتی کافران و منکران قرآن با تدبر در آن می توانند به حقانیت آن شهادت داده و به راه درست هدایت شوند چنانچه در آیه 82 سوره مبارکه نساء می خوانیم : «أَ فَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ وَ لَوْ کاَنَ مِنْ عِندِ غَیرْ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا» پس آیا در قرآن تدبر نمی کنند - تا به هماهنگی آیات آن پی ببرند و دریابند که از جانب خدا نازل شده است؟ - اگر قرآن از جانب غیر خدا بود، قطعا در آن ناسازگاری و ناهماهنگی بسیاری می یافتند.
این مختصری از آثار فوق العاده تدبر در قرآن بود که محضر شریف شما ارائه گردید
(تو خود بخوان حدیث مفصل از این مجمل)
خدایا همه ما را با نور و معرفت و عشق قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)زنده بدار، بمیران و محشور فرما.
آمین یا رب العالمین
التماس دعا
