آداب دعا

بسم الله الرحمن الرحیم 

دعا در لغت : 

الدعاء : فهو مطلق مفهوم طلب المیل و التوجّه. (التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ؛ ج‏3 ؛ ص218)

دعا مطلق در خواست توجه و تمایل است ، یعنی هر طلبی که با هدف جلب توجه باشد را دعا گویند.

دعا در اصطلاح : به معنای درخواست بنده از خدا است .

درخواست از خدا شرایطی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

1.واسطه در دعا :

در دعا کسانی را که مقربین درگاه الاهی هستند و بواسطه اعمال نیکشان در پیشگاه خدا آبرو دارند واسطه قرار دهیم تا دعایمان به اجابت نزدیکتر شود چنانچه در قرآن کریم می خوانیم :

المائدة : 35   «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی‏ سَبیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»

اى اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست‏ آویز و وسیله اى براى تقرّب به سوى او بجویید؛ و در راه او جهاد کنید تا رستگار شوید.

و همچنین در روایات متعدد هم این موضوع بیان شده که نمونه آن دعای شریف و نورانی توسل است که عبارت (یا وجیها عند الله اشفع لنا عند الله) در هر بند از دعا تکرار می شود و به این معناست که ای کسی که نزد خدا آبرو داری ما را نزد خداوند شفاعت کن.

و این عبارت نورانی دعای ندبه :

وجَعَلْتَهُم الذَّرِیعَة إِلَیْکَ وَ الْوَسِیلَةَ إِلَى‏ رِضْوَانِک‏

و ایشان را دست آویز و وسیله بسوی رضایت و خوشنودیت قرار دادی

2 .زمان دعا:

شکی نیست که خدای مهربان اجازه دعا در هر زمان را داده و انسان می تواند در هر لحظه با خدای خود راز و نیاز کرده و از او درخواست کند و بهترین دلیل این سخن هم آیه 186 سوره بقره است :

«وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‏ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‏ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» 

هنگامى که بندگانم از تو درباره من بپرسند، یقیناً من نزدیکم، دعاى دعا کننده را زمانى که مرا بخواند اجابت مى‏کنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند، تا [به حقّ و حقیقت‏] راه یابند [و به مقصد اعلى برسند].

ولی در بعضی اوقات و زمانهای خاص دعا به اجابت نزدیکتر است چنانچه در سوره قدر می خوانیم :

«لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» 

شب قدر، بهتر از هزار ماه است‏

و در روایت وارد شده که علت به تاخیر انداختن درخواست دعا ی فرزندان از طرف حضرت یعقوب علیه السلام این بود که در زمان شریفتری (سحر روز جمعه) دعا کند تا به اجابت نزدیکتر شود

 یوسف : 98  «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»

گفت: به زودی براى شما از پروردگارم درخواست آمرزش خواهم کرد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است

بهترین زمانهای دعا در روایات :

‏شب قدر

نیمه روز عرفه

نیمه شعبان

27 رجب

عید فطر 

روز اول محرم 

ماه های رجب شعبان و رمضان

شب و روز جمعه

هنگام زوال خورشید در روز جمعه تا زمانی که بانگ اذان برخیزد

زمان فارغ شدن امام از خطبه نماز جمعه تا به صف ایستادن مردم برای نماز

از پایان ظهر تا غروب آفتاب جمعه

اوقات خاصی در شبانه روز

ثلثی از شب گذشته

نیمه شب

ثلث آخر شب

سحرگاهان

پیش از طلوع آفتاب و غروب خورشید

نیم روز

هنگام اذان

پس از نمازهای واجب

هنگام نزول باران

لحظه دیدن کعبه

3 .مکان دعا :

قطعا در دعا و توجه به خدای متعال محدودیت مکانی هم نیست 

البقرة : 115  «وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلیمٌ» 

مالکیّتِ مشرق و مغرب مختص خداست؛ پس به هر کجا رو کنید آنجا روى خداست (هیچ جا نیست که خدا نباشد) یقیناً خدا بسیار عطا کننده و داناست.

اما برخی مکانها از شرافت بیشتری برخوردار بوده و در آیات و روایات برای دعا در آن مکانها بیشتر سفارش شده :

البقرة : 198 «فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ»

و هنگامى که از عرفات کوچ کردید، خدا را در مشعر الحرام یاد کنید.

 بهترین مکانهای دعا:

شهر مکه

مسجد الحرام

کعبه و مکان‌های خاصی از کعبه:

کنار حجر الاسود

رکن یمانی

حجر اسماعیل

ملتزَم

مستجار

درِ کعبه

صحرای عرفات در روز عرفه

فضای پیرامون قبر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

روضه نبوی

حرم مطهر ائمه علیهم السلام

مسجد سهله و کوفه

مساجد

کنار قبور انبیاء و اولیاء و مومنین خاص و شهدا و پدر و مادر

البته باید توجه داشت که بعضی دعاها برای زمان خاصی وارد شده اند:

مثل دعاى سمات که در ساعت آخر روز جمعه وارد شده مستحب است که بعد از آن بگوید:

اللّهم انى أسألک بحرمة هذا الدعا و بما فات منه من الاسماء و بما یشتمل علیه من التفسیر و التدبیر الّذی لا یحیط به الّا انت ان تفعل بى کذا و کذا: ترجمه: خدایا از تو مى‏خواهیم به حرمت این دعا و اسمایى که از آن فوت شده و تفسیر و تدبیرى که در آن ذکر شده که کسى جز تو به آن احاطه ندارد، حاجت کذایى مرا برآور.

دعاهای مختص شب قدر و ...

و همچنین برخی دعاها برای مکان خاصی وارد شده اند مانند :

روایتى که از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: هر کس حاجتى از خدا مى‏خواهد در مقام رأس الحسین بایستد و بگوید: یا ابا عبد اللَّه اشهد أنّک تشهد مقامى و تسمع کلامى و انّک حىّ عند ربّک ترزق فاسأل اللَّه ربّک و ربّى فی قضاء حوائجى. اى ابا عبد اللَّه شهادت مى‏دهم که مرا مى‏بینى و کلام مرا مى‏شنوى و تو در پیشگاه خدایت روزى مى‏خورى از پروردگارت و پروردگار من در برآوردن حاجتم درخواست کن پس آن حاجت برآورده مى‏شود إن شاء اللَّه.

4 .دعا بعد از بعضی از اعمال :

امیر المؤمنین از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرد که آن حضرت فرمود: هر کس نماز واجبى را ادا کند بعد از آن دعایى مستجاب نزد خدا دارد

امام صادق علیه السلام : مَنْ خَتَمَهُ کَانَتْ لَهُ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ مُؤَخَّرَةً أَوْ مُعَجَّلَةً. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج‏2 ؛ ص613

هر که قرآن را ختم کند یک دعایش به اجابت خواهد رسید یا با تأخیر و یا به سرعت.

دعا بعد از روزه و هنگام افطار.

موانع برآورده شدن دعا

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر گرانقدر المیزان فرمودند:

در خواست حقیقی - با زبان فطرت - همیشه با اجابت همراه بوده و از آن تخطّی و تخلّف نمی شود; و دعاهایی که به اجابت نمی رسد فاقد یکی از این دو امر است:

1 .  یا در خواست حقیقی در آن ها نیست، بلکه به واسطه روشن نبودن مطلب برای دعا کننده - به اشتباه - امری را خواستار می شود و یا چیزی را می خواهد که اگر بر حقیقت امر مطلع می شد نمی خواست; برای مثال، دعا کننده کسی را مریض پنداشته و شفای او را از خدا می خواهد، در صورتی که عمرش تمام شده و شفای مرض در آنجا مورد ندارد، بلکه باید زنده کردن او را از خدا خواست; و او چون از زنده شدن مرده به واسطه دعا مایوس است، به طور حقیقی آن را خواستار نمی شود; و البته اگر کسی مانند پیامبران چنین امیدی داشته باشد و دعا کند، مستجاب خواهد شد .

2 .  و یا اینکه سؤال و درخواست هست، ولی - به طور واقعی - سؤال و درخواست از خدا نیست; مثل اینکه کسی حاجتی را از خدا بخواهد ولی به سبب های عادی - یا امور وهمی که گمان دارد کفایت امرش را می کند - دل بسته باشد . در این صورت خواستن به حسب حقیقت از خدا نیست; زیرا خدایی که دعاها را مستجاب می کند، کاری را با شرکت اسباب و اوهام انجام نمی دهد . پس، این دو دسته از دعا کنندگان، گرچه با زبان، دعای خالص می کنند ولی در دلشان چنین نیست . ⁽¹⁾