ترتیل در حدیث

بسم الله الرحمان الرحیم

ترتیل در حدیث:

رسول گرامی اسلام (صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم):

فی قولِهِ تعالى : «وَ رَتِّلِ القُرآنَ تَرتیلاً»: بَیِّنْهُ تِبیانا ، ولا تَنثُرْهُ نَثرَ البَقْلِ ، ولا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعرِ ، قِفُوا عندَ عَجائبهِ ، حَرِّکُوا بهِ القُلوبَ ، ولا یَکُن هَمُّ أحَدِکُم آخِرَ السُّورَةِ .

درباره آیه «و رتّل القرآن ترتیلاً»- : قرآن را روشن و شمرده بخوان و آن را مانند تخم علف ، مپاش و همچون شعربریده و بریده مخوان. در شگفتیهایش درنگ کنید ، دلها را با آن به تپش و حرکت درآورید و همه کوشش شما این نباشد که به آخر سوره برسید.(نوادر الراوندیّ : 30 منتخب میزان الحکمة : 460)

تفسیر کلمه «ترتیل» به وسیله امیر مؤمنان (علیه السلام) مبنای اصلی در تعریف ترتیل می‌باشد، آن جا که فرمود:

« الترتیل اداء الحروف و حفظ الوقوف»

ترتیل عبارت است از: ادای حروف و رعایت محلّ وقفهای قرآن .(بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 67، ص 323، مکتبه الاسلامیه، تهران. فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج 1، ص 71)

در کتاب معروف «اَلنَّشْر»، با کمی تفاوت یعنی «اَلتَّرتیلُ، تَجْویدُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الْوُقوفْ» نیز آمده است. و این فرموده مولای متّقیان، مورد اتّفاق اهل تشیع و تسنن است.

«ابن عبّاس»، «مجاهد» و دیگران نیز که به شرح و تعریف این واژه پرداخته‌اند، تعریف خود را از امام علی ـ علیه السّلام ـ اخذ کرده‌اند.

امام صادق علیه السلام در روایتی ترتیل را اینگونه تعریف فرمودند که : التَّرْتِیلُ‏ هُوَ أَنْ تَتَمَکَّثَ بِهِ وَ تُحَسِّنَ بِهِ صَوْتَکَ، وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآیَةٍ فِیهَا ذِکْرُ النَّارِ فَتَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآیَةٍ فِیهَا ذِکْرُ الْجَنَّةِ فَاسْأَلِ اللَّهَ الْجَنَّةَ".                      

ترتیل همان است که در خواندن ، مکث داشته باشی (عجله نکنی ) وصوتت را برای خواندن قرآن زیبا گردانی وآن هنگام که به آیه ای رسیدی که در آن ذکر آتش جهنم شده ، باید از آن به خدا پناه ببری وهنگامی که به آیه ای رسیدی که در آن ذکر بهشت آمده ، آن را از خدا بخواهی. (مجمع البیان، ج 1، ص 378)

در حدیثی دیگر شخصی به نام عبدالله بن سلیمان از امام صادق ـ علیه السّلام ـ در معنای آیه « وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً» می‌پرسد، امام از قول امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ نقل می‌کند که:

«بیِّنْهُ تِبیاناً، وَ لا تَهُذَّهُ هَذَّ الشَّعْرِ، و لا تَنْثُرْهُ نَثرَ الرَّمل، وَ لکن اِفْزَعُوا قُلُوبَکُمُ الْقاسیَهَ وَ لا یَکُنْ هَمُّ اَحَدکُمْ اخِرَ السُّورهِ» یعنی آن را خوب بیان کن و همانند شعر آن را  بریده بریده مخوان، و هنگام خواندن مانند ریگ آن را پراکنده مساز(حروف و کلمات قرآن به هم پیوسته هستند.آنها را جدا از هم نخوان) ، دلهای سخت خود را به وسیله آن به بیم و هراس افکنید (تا درمقابل دستورات خدا نرم ومطیع گردد ) و همت شما این نباشد که سوره را به آخر رسانید.(اصول کافی، کلینی، مترجم، ج 4، کتاب فضل القرآن، ص 418، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت، تهران.)

نتیجه

با توجه به آیات و روایات آنچه پایه و اساس قرآنی و روایی داشته و مسلمانان به آن تشویق شده‌اند، خواندن قرآن به صورت «ترتیل» است. و معنای دقیق ترتیل با توجه به لغت ، حدیث و آیات قرآن  یعنی : « قرائت و اداء درست  علامتها ، حروف ، کلمات و آیات قرآن همراه با صوت زیبا و تدبر در آیات الهی .»

البته ازجمع آیات وروایات می توان براحتی متوجه شد که ترتیل بالاترین مرتبه قرائت است نه تنهاترین راه ، چرا که خداوند متعال با توجه به توانایی و استعدادهای متفاوت بندگان دستور به انس هر چه بیشتر با قرآن را صادر فرموده به این معنی که هر کس با هر سطحی از توانایی می تواند از نور قرآن بهره ببرد به عنوان نمونه کسی که سواد خواندن و نوشتن ندارد می تواند با نگاه به قرآن تشنگی وجودش را با نور قرآن سیرآب  گرداند یا کسی که سواد دارد ولی هنوز گام در مسیر یادگیری فن قرائت قرآن ننهاده هرطور که می تواند قرآن را بخواند واز ثواب عظیم آن بهره ببرد « حضرت صادق (علیه السلام ) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرموده : مرد عجمى ( غیر عرب ) از امت من قرآن را عجمى مى خواند و فرشتگان آنرا بعربى صحیح بالا برند.»به همین ترتیب تا مرحله کامل آن که همان ترتیل به معنای واقعیش است که در آن هم مراحلی است و بالاترین مرحله آن طبق روایات منحصر در تلاوت  چهارده نور مقدس (علیهم السلام) است.

بنابراین برای تلاوت صحیح قرآن یک روش بیشتر موجود نیست و آن «ترتیل» است. ولی این روش بر اساس سرعت تلاوت وهدف قاری از تلاوت قرآن، صورتهای متفاوتی به خود می‌گیرد. گاهی هدف قاری از قرائت، تعلیم ، تبلیغ و آموزش یا تلاوت رسمی در مجالس مختلف  است، که به قرائت تحقیق ( تلاوت با سرعت کم ) تلاوت می کند. اگر هدف جزء خوانی  در ماه مبارک رمضان ومانند آن باشد ،به روش  تَدویر ( تلاوت با سرعت متوسط ) روی می آورد، و زمانی که قاری قرآن هدفش دوره کردن برای حفظ ویا تلاوت آیات بیشتری از کلام الله مجید باشد، از روش «حدر» یا «تحدیر» که همان تلاوت با سرعت زیاد است  سود می‌جوید.