ذکر در قرآن 7

المنافقون : 9   «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ»

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانى که چنین کنند، زیانکارانند!.

تفسیر

المیزان ج‏19 ص 490

کلمه" تلهى" از مصدر" الهاء" گرفته شده، و این کلمه به معناى مشغول و سرگرم شدن به کارى و غفلت از کارى دیگر است، و منظور از" الهاء اموال و اولاد از ذکر خدا" این است که اشتغال به مال و اولاد انسان را از یاد خدا غافل کند، چون خاصیت زینت حیات دنیا همین است که آدمى را از توجه به خداى تعالى باز مى‏دارد هم چنان که فرمود:" الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا" «1» و اشتغال به این زینت دل را پر مى‏کند، و دیگر جایى براى ذکر خدا و یاد او باقى نمى‏ماند، و نیز غیر از گفتار بى‏کردار، و ادعاى بدون تصدیق قلبى برایش نمى‏ماند، و فراموشى پروردگار از ناحیه عبد باعث آن مى‏شود که پروردگارش هم او را از یاد ببرد، هم چنان که فرمود:" نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ" «2» و این خود خسرانى است آشکار، هم چنان که باز در صفت منافقین فرمود:" أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ" «3».

و در آیه مورد بحث به همین معنا اشاره نموده، مى‏فرماید:" وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ"

*******************

  تفسیر نمونه، ج‏24، ص: 173

از آنجا که یکى از عوامل مهم نفاق حب دنیا، و علاقه افراطى به اموال و فرزندان است، در این آیات که آخرین آیات سوره" منافقین" است مؤمنان را از چنین علاقه افراطى باز مى‏دارد، و مى‏گوید:" اى کسانى که ایمان آورده‏اید اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند" (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ).

" و آنها که چنین کنند زیانکارانند" (وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ).

درست است که اموال و اولاد از مواهب الهى هستند، ولى تا آنجا که از آنها در راه خدا و براى نیل به سعادت کمک گرفته شود، اما اگر علاقه افراطى به آنها سدى در میان انسان و خدا ایجاد کند بزرگترین بلا محسوب مى‏شوند، و چنان که در داستان منافقین در آیات گذشته دیدیم یکى از عوامل انحراف آنها همین حب دنیا بود.

در حدیثى از امام باقر ع این معنى به روشنترین وجهى ترسیم شده است، آنجا که مى‏فرماید:

ما ذئبان ضاریان فى غنم لیس لها راع، هذا فى اولها و هذا فى آخرها باسرع فیها من حب المال و الشرف فى دین المؤمن:

" دو گرگ درنده در یک گله بى‏چوپان که یکى در اول گله و دیگرى در آخر آن باشد آن قدر ضرر نمى‏زنند که مال پرستى و جاه‏طلبى به دین مؤمن ضرر مى‏رسانند" « اصول کافى" جلد 2 باب" حب الدنیا" حدیث 3.»! در اینکه منظور از ذکر خدا در اینجا چیست؟ مفسران احتمالات زیادى‏ذکر کرده‏اند بعضى آن را به نمازهاى پنجگانه، و بعضى شکر نعمت و صبر بر بلا و رضاى به قضا، و بعضى حج و زکات و تلاوت قرآن، و بعضى به تمام فرائض تفسیر کرده‏اند، ولى روشن است ذکر خدا معنى وسیعى دارد که همه اینها و غیر اینها را شامل مى‏شود بنا بر این تفسیر به امور فوق از قبیل ذکر مصداقهاى روشن است.

تعبیر به" خاسرون" (زیانکاران) به خاطر آن است که حب دنیا چنان انسان را سرگرم مى‏کند که سرمایه‏هاى وجودى خویش را در راه لذات ناپایدار، و گاهى اوهام و پندارها، صرف مى‏کند و با دست خالى از این دنیا مى‏رود در حالى که با داشتن سرمایه‏هاى بزرگ براى زندگى جاویدانش کارى نکرده است.

************

سراج منیر: این مساله ربطی به تامین روزی برای خانواده ندارد که بر سرپرست خانواده واجب و توسعه آن در حد معقول مستجب شمرده شده بلکه مقصود دلبستگی به دنیاست تا حدی که انسان برای مال دنیا و لذتهای زودگذر آن و علاقه افراطی به فرزند خدا را فراموش کند و در این راه از خطوط قرمز دین عبور کرده و خدای نا کرده حلال وحرام را رعایت نکند.