معرفی کتاب إرشاد القلوب إلى الصواب‏

إرشاد القلوب إلى الصواب‏

معرفى اجمالى‏

إرشاد القلوب إلى الصواب نوشته حسن بن ابى الحسن دیلمى، از علماى قرن هشتم هجرى است که حاوى مواعظ قرآن و سنت و فضائل امیر المؤمنین على علیه السلام(علیه السلام) و اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مى‏باشد.

انگیزه تالیف‏

مصنف در مقدمه کتاب مى‏فرماید:« چون دیدم سلطان شهوت و غضب بر مردم تسلط یافته و مردم مشغول به خود شده‏اند و آخرت را فراموش کرده‏اند، این کتاب را نوشتم و آن را إرشاد القلوب إلى الصواب نام نهادم تا هر کس به آن عمل کند از عذاب الیم الهى در امان بماند.»

ساختار

کتاب که در یک مجلد چاپ منتشر شده است که، شامل دو جزء است. جزء اول کتاب، در حکمت‏ها و مواعظ قرآن و سنت است و جزء دوم، در فضائل امیر المؤمنین على(علیه السلام)و اولاد طاهرین آن حضرت مى باشد.

مولف روایات را مستقیما از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)  و ائمه (علیهم السلام)نقل مى‏کند و دلیل این کار خود را شهرت داشتن این روایات در کتب روایى ذکر مى‏کند.

با این حال کسى با این روایات محذوف السند، معامله مرسله نکرده است و تمام روایات آن را مسنده مى‏دانند، کما اینکه در کتب روایى دیگر مشابه آنها با سند کامل یافت مى‏شود.

از این نکته نیز کاملا مشهود است که قصد دیلمى تألیف کتاب روایى نبوده، بلکه صرفا قصد بیدار کردن خفتگان و غفلت زدگان را بوسیله مواعظ معصومین (علیهم السلام ) داشته است.

گزارش محتوا

مصنف ابتدا مواعظى گرانبها از قرآن کریم نقل کرده، پس از آن، مواعظ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)  و ائمه (صلوات الله علیهم ) را آورده، سپس ابواب کتاب را آغاز نموده است.

عناوین باب‏ها طورى تنظیم شده که بیشترین اثر تذکارى و موعظه‏اى را براى خواننده کتاب به دنبال داشته باشد.

جزء اول:

مولف در ابتدا بحث موعظه، سپس ذم دنیا و دنیا گرایى و امراض قلبى و رذائل اخلاقى و عملى را مطرح نموده، پس از آن بحث توبه و خوف و رجاء و صفات حسنه از قبیل شکر و رضا و یقین و... را مفصلا بحث کرده است.

همچنین در لابلاى فصول کتاب، بحثهایى با عنوان« مواعظ» یا« احادیثى از امام علیه السلام» و« احادیث منتخبه» آورده، که بوسیله آنها زنگارهاى دل را صیقل زده و خانه تکانى کاملى از غبارهاى غفلت انجام دهد.

مولف که خود اهل سیر و اهل عمل بوده، کلامى گیرا و نفَسى گرم دارد؛ به طورى که بدون شک، مطالعه کننده کتاب تحت تأثیر مواعظ آن قرار مى‏گیرد.

در جزء دوم کتاب، که در چاپ حاضر با جزء اول در یک مجلد است، بحثى مبسوط در فضائل و مناقب اهل (علیهم السلام) بیت عنوان شده.

عناوین کلى جزء دوم که متأسفانه در کتاب نیز فهرست نشده، عبارتند از:

- انتساب تمام علوم به امیر المؤمنین على (علیه السلام‏)

- فضائل آن حضرت‏

- فضائل صدیقه کبرى حضرت زهرا (سلام الله علیها)

- شجاعت و جنگ‏هاى مولاى متقیان علیه السلام.

- کلمات آن حضرت‏

- مناظرات و احتجاج‏هاى حضرت با علماى ادیان مختلف‏

- فضل امت پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم)بر سایر امت‏ها

- فضائل سایر ائمه (علیهم السلام‏)

- معجزات و کرامات قبر شریف آن حضرت در نجف اشرف و ذکر جریانات تاریخى مستند پیرامون آن.

مقام علمى‏

براى درک مقام علمى هر کس، باید نظرى به کلمات بزرگان معاصر و متأخر از او انداخت و دید که آنها چگونه شخص مورد نظر را معرفى کرده‏اند.

با نگاهى اجمالى به کلمات بزرگان پیرامون دیلمى صفاتى همچون: عارف، عالم، محدث، کامل، وجه من کبار اصحابنا فى الفقه و الحدیث و العرفان و المغازى و السیر و... را در وصف او مى‏بینیم.

از حیث اعتماد و وثاقت هم، همین بس که علامه مجلسى رحمه الله کتاب شریف اعلام الدین و ارشاد القلوب را از آن بزرگوار در بحار الانوار نقل کرده.

صاحب وسائل الشیعه نیز، بسیار از کتابهاى او نقل مى‏کند و این به خاطر اعتماد بزرگان به وثاقت او و مقام علمى و تقواى آن بزرگ مرد عرصه علم و تقوا است.

پس به اعتراف جمیع بزرگانى که نامى از دیلمى برده‏اند، او از بزرگان اصحاب امامیه در علوم مختلف، خصوصا فقه و حدیث و عرفان است.

تألیفات‏

1- ارشاد القلوب الى الصواب: این کتاب معروف‏ترین کتاب دیلمى است و در دو جزء تألیف شده، جزء اول در مواعظ و حکمت‏هاى قرآن و سنت و جزء دوم در مناقب امیر المؤمنین على (علیه السلام )و ائمه طاهرین (علیهم السلام).

ارشاد القلوب بارها در ایران و نجف چاپ شده است اما چاپ موجود در برنامه، بدون مقدمه و تحقیق و فهرست‏هاى لازم است. ان شاء الله بزودى به بهترین وجه تجدید چاپ شود، چرا که کتابى بسیار ارزشمند در اخلاق و مواعظ است.

2- غرر الأخبار و درر الآثار: در مناقب اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام).

این کتاب ظاهرا هنوز چاپ نشده و به صورت خطى در کتابخانه ملى موجود است.

3- اعلام الدین فی صفات المؤمنین: از کتابهاى مهم دیلمى، و شامل مواعظ بلند اخلاقى است و در آن بحث‏هاى کلام، تفسیر، مواعظ، ادعیه، صفات حسنه و رذائل اخلاق و بحث‏هاى متنوع و فراوان دیگرى از کلام معصومین (علیهم السلام) نقل کرده است.

این کتاب در 530 صفحه و با تحقیق و مقدمه خوبى به چاپ رسیده است.

4- الأربعون حدیثا: کتابى است که چاپ نشده و نسخه آن هم یافت نمى‏شود.

از بین کتب فوق، کتاب ارشاد القلوب و اعلام الدین از جمله مآخذ بحار الانوار هستند و علامه مجلسى بسیار در بحار از آنها نقل کرده است.

وفات‏

تاریخ وفات دیلمى به طور تعیین، مشخص نیست؛ اما بنابر نقل علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه، ج 1، ص 537، وفات او در سال 841 هجرى بوده است.

 منبع : نرم افزار جامع الاحادیث (مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی)

از امروز بعضی از روایات این کتاب شریف را جهت بهره هر چه بیشتر شما بازدید کننده محترم در وب قرار می دهم.

التماس دعا