نسبت و ارتباط قرائت و تدبر
همانقدر که به تدبر تفکر و تعقل و اندیشه در مفاهیم بلند آیات الهی در قرآن کریم تاکید شده به ابعاد دیگر قرآن کریم همچون استماع وگوش دادن ، قرائت ، ایمان آوردن و عمل کردن به آیت الهی قرآن بسیار تاکید شده و این وضوع خود تایید مجدد همه بعدی بودن دین زیبای اسلام محمدی است و این به این معناست که دین اسلام کاملترین دین است و به همه نیازهای مادی و معنوی بشر توجه کامل دارد.
یکی از جنبه های اعجازآمیز قرآن این است که هر کس با هر ظرفیت روحی و معرفتی و هر سطحی از اطلاعات و معلومات می تواند از زلال جاری و سفره گسترده قرآن بهره مند گردد به عنوان نمونه یک شخص بی سواد که امکانات یادگیری هم نداشته می تواند با نگاه کردن و یا گوش دادن به آیات قرآن کریم از ثواب عظیم قرائت و انس با قرآن بهره مند گردد.[1]
و یا شخصی که توانایی قرائت قرآن را با رعایت شرایط آن ندارد و توانایی یادگیری آن را هم ندارد در صورت قرائت قرآن خداوند متعال ثواب قرائت صحیح را به او عنایت می فرماید.[2]
و همه اینها به علاوه آیات و روایات متعدد توصیه و دستور به قرائت قرآن بصورت مطلق [3] ، نشان می دهد که حتی برای یک حرف از قرآن که یقینا به تنهایی یا معنا ندارد یا معنای مستقلی را نمی رساند اجر و پاداش فراوان نزد خدای متعال در نظر گرفته شده[4] که نشان از تفاوت ذاتی کلمات خداوند متعال با سایر کلمات دارد[5] چنانچه تفاوت و برتری کلام خدا ازسایر کلمات مانند تفاوت و برتری خود خدا ازمخلوقات خودش است .
جایگاه تدبر:
از سیاق آیات و روایات بر می آید که تدبر در قرآن از مهمترین و کلیدی ترین مراحل ارتباط و انس با قرآن است به این معنا که برای بیشتر شدن انس با قرآن و حتی رسیدن به مرحله کاملتری از قرائت قرآن (یعنی قرائت بصورت ترتیل) ، تدبر و تفکر در مفاهیم بلند آیات قرآن کریم الزامی است [6]
به گونه ای که اگر این تدبر با عمل خالصانه همراه گردد بزرگترین گام در عرصه مهم بندگی خدا و کسب رضایت الهی برداشته شده است.
پس بخوبی می توان فهمید که تدبر در قرآن همان شرط کمال قرائت است نه شزط صحت و قبولی آن ، که در معنای ترتیل مفصلا بیان گردید و حتی همانطور که نگاه کردن ویا قرائت قرآن مستقلا عبادت و دارای نتایج و آثار فوق العاده ای در زندگی هستند تدبر به تنهایی هم عبادت بوده و آثار مثبت بسیار مهمی در زندگی خواهد داشت ، و قطعا هنگامی که این موارد(نگاه ، قرائت و تدبر) با هم جمع شوند نتایج و فواید آن بی نظیر خواهد بود.
البته باید در نظر گرفت همانطور که تدبر ارتقاء دهنده سطح معنوی و آثار قرائت قرآن است ، اعتقاد راسخ و بعد از آن عمل خالص نیاز است تا تدبر در جایگاه ویژه خود ایفای نقش کند و در غیر اینصورت تدبر بدون اعتقاد و عمل خالصانه نمی تواند مورد رضایت آفریدگار مهربان قرار گیرد .و در این جهت تدبر و قرائت مشترکند و همانطور که قاری قرآنی که خلاف جهت قرآن حرکت کند مورد لعن واقع شده بدیهی است که تدبر کننده ای که بر خلاف جهت قرآن گام بردارد هم مورد لعن واقع خواهد شد.
تدبر و قرائت هیچ یک جای دیگری را بطور کامل پر نمی کند بلکه وجود هر دو ضروری است و به نوعی در اینکه وجود هردو ضروری است در عرض یکدیگر (با هم فرقی ندارند) و در اینکه کدامیک از اولویت وآثار بیشتری برخوردار است در طول یکدیگر (یعنی تدبر مهمتر و در درجه بالاتری) قرار می گیرند .
و دریچه ورود به تدبر و دنیای بی انتهای معانی و مفاهیم آیات قرآن از راه انس با قرائت قرآن است[7] و لی آثار و اهمیت تدبر بخصوص وقتی با قرائت درست همراه می گردد قطعا بسیار بیشتر از قرائت محض خواهد بود.
[1] عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)مَنِ اسْتَمَعَ حَرْفاً مِنْ کِتَابِ اللَّهِ مِنْ غَیْرِ قِرَاءَةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً وَ مَحَا عَنْهُ سَیِّئَةً وَ رَفَعَ لَهُ دَرَجَةً.
از امام صادق (علیه السلام) وارد شده که فرمود: هر کس حرفى از کتاب خدا را بدون اینکه بخواند بشنود خداى تعالى براى او حسنهاى بنویسد و گناهى را از وى محو کند و درجهاىرا به او دهد.
عدة الداعی و نجاح الساعی ، الباب السادس فی تلاوة القرآن
القاری و المستمع فی الأجر شریکان
نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله) ؛ ؛ ص485
[2] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السّلام)قَالَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِنَّ الرَّجُلَ الْأَعْجَمِیَّ مِنْ أُمَّتِی لَیَقْرَأُ الْقُرْآنَ بِعَجَمِیَّةٍ فَتَرْفَعُهُ الْمَلَائِکَةُ عَلَى عَرَبِیَّةٍ.
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا(ص) فرموده: مرد عجمى (غیر عرب) از امت من قرآن را عجمى میخواند (یعنى مراعات تجوید و محسنات قرائت را نمىکند یا اعراب آن را غلط میخواند) و فرشتگان آن را بعربى صحیح بالا برند.
الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص619 بابُ أَنَّ الْقُرْآنَ یُرْفَعُ کَمَا أُنْزِلَ
[3] «فاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآن»سوره مزمل/20
[4] عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) رَفَعَهُ إِلَى النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِقَارِئِ الْقُرْآنِ بِکُلِّ حَرْفٍ یَقْرَأُ فِی الصَّلَاةِ قَائِماً مِائَةُ حَسَنَةٍ وَ قَاعِداً خَمْسُونَ حَسَنَةً وَ مُتَطَهِّراً فِی غَیْرِ الصَّلَاةِ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ حَسَنَةً وَ غَیْرَ مُتَطَهِّرٍ عَشْرُ حَسَنَاتٍ أَمَا إِنِّی لَا أَقُولُ المر حَرْفٌ بَلْ لَهُ بِالْأَلِفِ عَشْرٌ وَ بِاللَّامِ عَشْرٌ وَ بِالْمِیمِ عَشْرٌ وَ بِالرَّاءِ عَشْرٌ.
امام رضا (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل مى فرماید که آن حضرت فرمود: قارى قرآن به عوض هر حرفى در نمازش در صورتى که در حال ایستاده بخواند صد حسنه دارد و در صورتى که نشسته نماز گزارد و در آن قرآن بخواند پنجاه حسنه بابت هر حرفى مىبرد و در غیر نماز اگر با طهارت باشد بابت هر حرفى بیست و پنج حسنه مىبرد و اگر بدون طهارت باشد ده حسنه مىبرد منظور من از حرف این نیست که بگویم «الم» یک حرف است بلکه براى قارى قرآن براى هر حرف یعنى بابت «الف» ده حسنه و بابت حرف «لام»ده حسنه وبابت حرف «میم» ده حسنه و عوض حرف راء ده حسنه مىبرد.
عدة الداعی و نجاح الساعی ، الباب السادس فی تلاوة القرآن
[5] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله وسلم): فَضْلُ الْقُرْآنِ عَلَى سَائِرِ الْکَلَامِ کَفَضْلِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / ج4 / 237
[6] عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ حِفْظُ الْوُقُوفِ وَ أَدَاءُ الْحُرُوفِ. الوافی ج 8 ص 669
ترتیل عبارت است از: رعایت محلّ وقفهای قرآن (که متوقف بر فهم درست معنای قرآن در اثر تدبر است) و ادای حروف (قرائت صحیح).
[7] همچنانى که باید تعاملمان با شخص خودمان، با افراد خانواده مان، با افراد محیط کارمان، با افراد اجتماعمان، با مسلمین کشورهاى دیگر، با قدرتها، با ملتها و همهى اینها باید با نَفَس و روح قرآنى تنظیم بشود؛ اینها همهاش درست است و به آن اعتقاد داریم؛ احیاء قرآن، عمل به قرآن و گرامیداشت قرآن این است؛ اینها درست- اما اینها معنایش این نیست که ما تلاوت قرآن را دست کم بگیریم.من مىخواهم به شما «قرآنىها- که اهل تلاوت، اهل تجوید و اهل لحن و آهنگ و صوت و خواندن قرآنید- این را تأکید کنم، گاهى شنیده مىشود که بعضى مىگویند آقا به قرآن باید عمل کرد؛ خوب، این حرف درستى است؛ اما مقصودشان این است که تلاوت قرآن و آرایههاى قرآنى را دست کم بگیرند! من با این مخالفم. تلاوت قرآن هم جزوِ یک مجموعه و منظومهاى است که اینها همه به هم متصل است؛ این هم بایستى مورد توجه قرار بگیرد و گرامى داشته شود.هم باید تلاوت بکنید و هم باید معانى قرآن را بفهمید؛ اگر معناى قرآن را فهمیدید، مىتوانید بهتر تلاوت کنید.
امام خامنه ای 1385
اختصاصی سراج منیر
نویسنده : ابراهیم سامانی
