پاسخ به چند سوال مهم

پرسش و پاسخ :

علم قرائت چیست ؟ و منشا آن از کجاست ؟

اولین علم از علوم اسلامی، علم قرائت قرآن کریم بود، زیرا قرائت با قرآن همراه است واز آن جدا نیست  ولی علم قرائت هم مانند علوم ادبی همچون صرف و نحو استعمال می شد ولی کتابی راجع به آن تدوین نشده بود تااینکه ( ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری  متوفای سال 325 هجری قمری ) کتاب مستقلی در باره آن تدوین نمود . وی محضر استادان بزرگی را در زمینة قرائت، درک کرده است و قصیدة«خاقانیة» او که دربارة علم تجوید می‌باشد، توسط عده‌ای از عالمان علم قرائت شرح شده است.

برخی از آیات دال بر علم قرائت :

فاقرءوما تیسر من القرآن( مزمل /20) آنچه براى شما میسّر است قرآن بخوانید.

واذا قرء القرآن فاستمعوا له وانصتوا لعلکم ترحمون( اعراف /204) هنگامى که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید شاید مشمول رحمت خدا شوید.

فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم (نحل /98) هنگامى که قرآن مى‏خوانى، از شرّ شیطان مطرود، به خدا پناه بر.

وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُورا (اسراء/45) و هنگامى که قرآن مى‏خوانى، میان تو و آنها که به آخرت ایمان نمى‏آورند، حجاب ناپیدایى قرار مى‏دهیم.

وَ أَنْ أَتْلُوَا الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدى‏ فَإِنَّما یَهْتَدی لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَقُلْ إِنَّما أَنَا مِنَ الْمُنْذِرین (نمل /92) و اینکه قرآن را تلاوت کنم! هر کس هدایت شود بسود خود هدایت شده و هر کس گمراه گردد (زیانش متوجّه خود اوست) بگو: «من فقط از انذارکنندگانم.

قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقالُوا إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَبا( جن /1) بگو: به من وحى شده است که جمعى از جنّ به سخنانم گوش فرا داده‏اند، سپس گفته‏اند: «ما قرآن عجیبى شنیده‏ایم.

2-چگونه قرآن را قرائت کنیم ؟

به فرموده قرآن ( مزمل /20) قرآن باید به روش ترتیل خواند شود ومعنای ترتیل مفصلا در همین شماره از مجله بحث شد.

3-علم تجوید چیست؟ و ازکجا آمده؟

 مقدمه : بیان شد که در روایت ، ترتیل تعریف شده به اداء حروف و حفظ وقوف.

عبارت ( اداء الحروف ) در حدیث امام علی (علیه السلام) در تعریف ترتیل قرآن بمعنای رعایت قواعد تجوید در قرائت قرآن است . زیرا بدیهی است که اداء کامل حروف  در کلام عرب  منحصر در رعایت کامل مخارج ، احکام و صفات حروف است که سه موضوع اصلی تشکیل دهنده علم تجوید است .

علم قرائت، دارای چهار رکن اساسی است:

1. تجوید 2. وقف و ابتداء 3. صوت 4. لحن.

که همگی ریشه کاملا روایی دارند .

در بین این چهار اصل، تجوید مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن قرائت قرآن می‌باشد.«تجوید» از نظر لغوی از ماده (ج و د ) ومصدر باب«تفعیل»، مترادف کلمة«تحسین» و به معنای نیکو گردانیدن است. و در اصطلاح علم قرائت عبارت است از: «مجموعه قواعدی که رعایت آنها موجب ادای حرف به شکل صحیح می‌شود.» علم تجوید به‌طور کلی به سه بخش اصلی با عناوین«مخارج حروف» ،«صفات حروف» و«احکام حروف» تقسیم می گردد.

الف: مخارج حروف: عبارتند از«محل‌هایی از دستگاه تکلم که حروف از آن مکان ها خارج شده و ادا می‌گردند» برای نمونه می‌گویند: مخرج حرف«عین» حلق است، زیرا«عین» از حلق ادا می‌گردد.

ب: صفات حروف(حقوق حروف): منظور حالت‌های مختلفی است که حروف گوناگون به صورت انفرادی و بی‌آنکه در بین کلمات قرار گیرند، دارا می‌باشند. مثلاً در هنگام تلفظ برخی حروف، ریشة زبان میل به طرف کام بالا(سقف دهان) می‌کند که در نتیجه حروف دارای این حالت، درشت و پرحجم تلفظ می‌شوند(صفت استعلاء)

ج: احکام حروف(مستحقّات حروف): حالت هائی هستند که حروف در ترکیب با حروف دیگر در کلمات پیدا می کند مانند: احکام نون ساکنه و تنوین که وقتی نون ساکنه به یکی از حروف بیست و هشتگانه عربی می‌رسد یکی از چهار حکم«اظهار»، «ادغام»، «اقلاب» و یا«اخفاء» را می‌پذیرد.

علم تجوید، علمی است که باعث صیانت حروف و کلمات از دست‌خوردگی و بیان نادرست آنان می‌گردد، که اگر آن را تنها در رابطه با قرآن که شیواترین، فصیح‌ترین و کامل‌ترین سخنان و مطالب است در نظر بگیریم، می توان گفت، رعایت قواعد تجویدی، یگانه راهی است که انسان را به قرائت صحیح و مطلوب و قرائتی شبیه به قرائت هنگام نزول آن و شکل اوّلیّه و اصلی خواندن آن نزدیک می گرداند.

بنا بر این عبارت اداء الحروف سرمنشاء علم تجوید و عبارت  حفظ الوقوف  سر منشاء علم وقف و ابتدا گردید که هر دو از ارکان اصلی علم قرائت هستند.

با این وصف می توان به راحتی فهمید که منشاء اصلی تدوین علم تجوید نیز فرمایش مولا امیرالمومنین (علیه السلام )  است وحتی با این سخن رعایت تجوید بخش مهمی از تحقق معنای واقعی « ورتل القرآن ترتیلا » است .

آشنایی با علم قرائت این امکان را به انسان می‌دهد تا قرآن را هر چه زیباتر، فصیح‌تر و روح‌بخش‌تر تلاوت نماید تا تأثیر آیات قرآن بر قلب و جان خود انسان و نیز شنوندگان، دو چندان شود و در ابتدا به حسن صورت آن جذب شده و سپس شیفته سیرت دل‌انگیز و زیبای آن گردند و در ادامه خود جزء پویندگان طریقة عمل به آن قرار گیرند .

4-آیا در روایات اهل بیت برصوت زیبا درتلاوت قرآن تاکید شده ؟

در قرآن و همین طور احادیث فراوانی به درست و عربی قرائت کردن آیات برای ایجاد تاثیرات نهفته در قرآن توصیه شده و حتی گفته شده که اگر سواد فهم زبان عربی را هم ندارید و مفاهیم عمیق مطرح شده در این کتاب آسمانی را متوجه نمی‌شوید با این حال باز هم به قرائت آیات به زبان عربی و به‌طور کاملاً صحیح بپردازید و یا به قرائت آنها گوش فرا دهید. حال به بیان تعدادی از احادیثی که به درست قرائت کردن آیات قرآن توصیه نموده‌اند می‌پردازیم:

عَنْ أَبـِی عـَبـْدِ اللَّهِ (علیه السلام ) قـَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)  اقْرَءُوا الْقُرْآنَ بِأَلْحَانِ الْعَرَبِ وَ أَصْوَاتِهَا وَ إِیَّاکـُمْ وَ لُحـُونَ أَهـْلِ الْفـِسـْقِ وَ أَهـْلِ الْکـَبـَائِرِ.

امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: قرآن را با صوت ، نغمه و آواز عرب بـخـوانـیـد، و از آهنگ فاسقان و گنهکاران دورى کنید.

اصول کافى جلد 4 صفحه : 419 روایة : 3

عَلِیُّ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ النَّوْفـَلِیُّ عـَنْ أَبـِی الْحـَسـَنِ ع قـَالَ ذَکَرْتُ الصَّوْتَ عِنْدَهُ فَقَالَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحـُسـَیـْنِ ع کَانَ یَقْرَأُ فَرُبَّمَا مَرَّ بِهِ الْمَارُّ فَصَعِقَ مِنْ حُسْنِ صَوْتِهِ وَ إِنَّ الْإِمَامَ لَوْ أَظْهَرَ مـِنْ ذَلِکَ شـَیـْئاً لَمـَا احـْتـَمـَلَهُ النَّاسُ مـِنْ حُسْنِهِ قُلْتُ وَ لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)   یُصَلِّی بِالنَّاسِ وَ یَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالْقُرْآنِ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)   کَانَ یُحَمِّلُ النَّاسَ مِنْ خَلْفِهِ مَا یُطِیقُونَ.

على بن محمد نوفلى گوید: نزد حضرت ابى الحسن علیه السلام از صوت و آواز یاد کردم فرمود: همانا على بن الحسین (علیهماالسلام ) قرآن مى خواند و چه بسا کسانى بر آن حـضـرت مـى گـذشتند و از آواز خوش او مدهوش مى شدند، و اگر راستى امام چیزى از آواز خـوشـش آشـکـار کـنـد مـردم تـاب شـنـیـدن آنـرا نـدارنـد، عـرض کـردم : مـگـر نـبـود کـه رسـول خـدا (صلی الله علیه و آله و سلم)  بـا مـردم نـمـاز (جـمـاعت ) مى خواند و آواززیبایش را بخواندن بلند مى کرد؟ فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)  باندازه تحمل و طاقت آنان که پشت سرش بودند آوازش زیبایش را آشکار می ساخت.

اصول کافى جلد 4 صفحه : 419 روایة : 4

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام ) قَالَ أَعْرِبِ الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ عَرَبِیٌّ

حضرت صادق (علیه السلام ) فرمود: قرآن را فصیح و بدون غلط بخوانید زیرا که قرآن عربى است .

اصول کافى جلد 4 صفحه : 419 روایة : 5

عـَنـْهُ عـَنْ عـَلِیِّ بـْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عـَبـْدِ اللَّهِ (علیه السلام ) قـَالَ قـَالَ رَسـُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)   لَمْ یـُعـْطَ أُمَّتـِی أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثٍ الْجَمَالِ وَ الصَّوْتِ الْحَسَنِ وَ الْحِفْظِ.

علیه السلام که رسول خدا (ص ) فرموده : بامت من کمتر از سه چیز داده نشده : زیبائى ، آواز خوش ، حافظه .

اصول کافى جلد 4 صفحه : 420 روایة : 7

عـَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام )  قَالَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِنَّ مِنْ أَجْمَلِ الْجَمَالِ الشَّعْرَ الْحَسَنَ وَ نَغْمَةَ الصَّوْتِ الْحَسَنِ.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)  فرموده : از جمله زیباترین زیبائیها موى زیبا و نغمه آواز خوش ‍ است .

اصول کافى جلد 4 صفحه : 420 روایة : 8

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام )  قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص لِکُلِّ شَیْءٍ حِلْیَةٌ وَ حِلْیَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)  فرموده است : هر چیزى زینتى دارد و زینت قرآن آواز خوش ‍ است .

اصول کافى جلد 4 صفحه : 420 روایة : 9

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام )  قَالَ مَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً إِلَّا حَسَنَ الصَّوْتِ.

امـام صـادق (عـلیه السلام) فرمودند : خداوند عز و جل هیچ پیمبرى را مبعوث نفرموده جز اینکه دارای صدا و آواز نیکو باشد.

اصول کافى جلد 4 صفحه : 420 روایة :