چه کسی راست می گوید؟

                                                          

چه کسی راست می گوید؟

شبهه :

بعضی از عزیزان و سخنوران برای اثبات این مطلب که خواندن قرآن باید همراه با تدبر باشد به این حدیث استناد می کنند که أَلَا لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ آیا این استدلال صحیح است؟

پاسخ :

بنده در نشریه قرآنی سراج منیر شماره 2 پاسخ مستدلی به این مطلب و دلایل دیگر آن داده ام که در صورت تمایل می توانید به آن مراجعه کنید ولی در این مجال فقط به همین قسمت از شبهه پاسخ خواهم داد؟

مقدمه :

بررسی لغت تدبر: 

کلمه تدبر از ریشه (د ب ر) و به معنای اندیشه کردن و تفکر کردن در کار و عاقبت آن آمده. 

 طبق نظر لغت شناسان ماده « د ب ر » در لغت به معنی« پشت » و « دنباله یا پایان هر چیز » است . تاج العروس ؛ ج‏۶؛ ص۳۸۳ 

و تَدَبَّرَ الأَمْرَ: یعنی در عاقبت کار اندیشه کرد. أساس البلاغة ؛ ص۱۸۲ 

از نظر صرفی این کلمه مصدر باب تَفَعُّل است (مانند تشکُّر تذکُّر و...) 

در مجمع البحرین آمده که تَدَبَّرَ الأَمْرَ: تَفَکَّرَ فیهِ :  یعنی در کار اندیشه کرد (در آن کار از فکرش استفاده کرد.) 

وتفکُّر یعنی این که عقل و قلب در باره دلایل یک امر بررسی کند. مجمع البحرین ؛ ج‏۳؛ ص۲۹۹ 

برخی دیگر از معاجم لغوی آورده اند که دَبَّرَ الأَمْرَ و تَدَبَّرَه‏ : نَظَر فى عاقِبَتِه ؛ یعنی درعاقبت کار و نتیجه آن اندیشه و دقت کرد. فرهنگ ابجدی ؛ متن ؛ ص ۲۱۸

تدبر در قرآن کریم به معنای دریافت تدبیر و معانی شگفت موجود در کلام خدا و فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم است .

مقدمه2:

روایات معصومین علیهم السلام تقیید، و تخصیص و تأویل و... دارد.

و این ، از خود احادیث استفاده می‌شود که به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

امام علی ( علیه السّلام ) فرمود: «احادیثی که در دسترس مردم قرار دارد هم حق است هم باطل ٬ هم راست و هم دروغ، هم ناسخ دارد هم منسوخ، هم عام هم خاص، هم محکم و هم متشابه و هم احادیثی که به درستی ضبط گردیده و هم احادیثی که با ظن و گمان روایت شده است. (شرح نهج البلاغه، محمد دشتی، خطبه ی 210، ص432ـ434.)

و این مطلب را برای این عرض کردم که در بر خورد با روایات باید جوانب مختلف سخن مانند : سند روایت ، میزان اعتبار منبع حدیث ، تقابل نداشتن آن با اصول قرآنی و ... را سنجید واز استفاده ابزاری از یک قسمت مورد نظر روایت پرهیز کرد ، چرا که دیدن صدر و ذیل و ماقبل و مابعد یعنی ابتدا و انتهای حدیث در فهم دقیق آن کمک فراوانی می کند. بیجا نبود که در گذشته ی نه چندان دور نقل حدیث به این آسانی نبود و نیاز به زحمت و تلاش علمی فراوان داشت.

ما در اینجا فقط به بررسی متن حدیث می پردازیم.

برای روشن شدن بحث باید روایت را بصورت کامل ببینیم :

عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنَّهُ قَالَ: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِالْفَقِیهِ کُلِّ الْفَقِیهِ قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ النَّاسَ عَنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْهُمْ مَکْرَ اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ یُرَخِّصْ لَهُمْ فِی مَعَاصِی اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ یَدَعِ الْقُرْآنَ رَغْبَةً إِلَى غَیْرِهِ لِأَنَّهُ لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَا تَفَهُّمَ فِیهِ وَ لَا عِبَادَةٍ لَا تَفَقُّهَ فِیهَا وَ لَا قِرَاءَةٍ لَا تَدَبُّرَ فِیهَا .( الجعفریات (الأشعثیات) /ص 238 / باب البر و سخاء النفس / _ الوافی ج/1 ص/163)

امیر المؤمنین (علیه السلام)از حضرت پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)نقل کردندکه حضرت فرمودند: آیا از فقیه کامل بشما خبر دهم؟ او کسى است که مردم را از رحمت خدا ناامید نکند وایشان را از مکر خدا ایمن نگرداند رخصت گناه ندهد و قرآن را - بدلیل رغبت به غیر قرآن – رها نکند ، چرا که در علمى که فهم نباشد خیرى نیست ، در خواندنى که تدبر نباشد خیرى نیست وهمانا در عبادتى که تفکر نباشد خیرى نباشد.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِالْفَقِیهِ حَقِّ الْفَقِیهِ مَنْ‏ لَمْ‏ یُقَنِّطِ النَّاسَ‏ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ وَ لَمْ یُرَخِّصْ لَهُمْ فِی مَعَاصِی اللَّهِ وَ لَمْ یَتْرُکِ الْقُرْآنَ رَغْبَةً عَنْهُ إِلَى غَیْرِهِ أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَیْسَ فِیهِ تَفَهُّمٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِبَادَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَفَکُّرٌ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَیْسَ فِیهِ تَفَهُّمٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِبَادَةٍ لَا فِقْهَ فِیهَا أَلَا لَا خَیْرَ فِی نُسُکٍ لَا وَرَعَ فِیهِ.. ( الکافی (ط - الإسلامیة) / ج‏1 / ص36 / باب صفة العلماء)

امام صادق (علیه السلام)از امیر المؤمنین (علیه السلام)نقل کردند که حضرت فرمودند : آیا از فقیه آن هم فقیه حقیقی بشما خبر ندهم؟ او کسى است که مردم را از رحمت خدا ناامید نکند و از عذاب خدا ایمن نسازد و بآنها رخصت گناه ندهد و قرآن را - بدلیل رغبت به غیر قرآن – رها نکند . اگاه باشید همانا در علمى که فهم نباشد خیرى نباشد همانا در خواندنى که تدبر نباشد خیرى نباشد همانا در عبادتى که تفکر نباشد خیرى نباشد همانا در اعمال عبادی که دوری از گناه نباشد خیری نیست.

 پاسخ همراه با توضیح روایت :

بسیار واضح است که جمله «لانه »و«الا لا خیر» که بعد از تعریف فقیه واقعی آمده است ارتباط تمام و کمالی با تعریف فقیه حقیقی دارد و در واقع تعریف فقیه کامل است و این بخوبی از جملات بعدی هم فهمیده می شود و این قطعا کلام صحیحی است که فقیه کامل و واقعی قرائت قرآنش همیشه همراه با تدبر و عبادتش همیشه همراه با تفکر است و در غیر این صورت فقیه به معنای حقیقی نیست. چرا که اگر این عبارات مربوط به همه باشد حتی مردم عادی که در سطح اولیه شناخت دینی هستند پس باید بپذیریم که نه تنها قرائت بدون تفکر فایده ای برای کسی ندارد بلکه عبادتی که در آن تفکر نیست هم برای همه مردم من جمله غیر فقها - از مردم عادی - که عموما اطلاعات دقیق و کافی در باره مسائل شرعی ندارند هم بی فایده است و انجام نگیرد بهتر خواهد بود در صورتی که قطعا کسی چنین چیزی را نگفته و در هیچ جای قرآن و حدیث ذکری از این به میان نیامده.آیات و روایات ٬ تفکر در عبادت و قرائت قرآن را شرط صحت آنها نمی دانند بلکه آن را شرط کمال و رسیدن به مراتب بالای عبودیت و شناخت عمیق دینی دانسته اند و البته به همین دلیل همه را به گام نهادن در آن مسیر دعوت کرده اند.

در شروح مختلفی که برای کتاب شریف کافی نوشنه شده - که از مهمترین منابع دست اول شیعه محسوب می شود - این معنا را بروشنی و با عبارات کاملا رسا و واضح در ذیل این روایت می توان یافت :

الکشف الوافی فی شرح أصول الکافی (للشریف الشیرازی) ؛ ص137

شرح الکافی-الأصول و الروضة- (للمولى صالح المازندرانی) ؛ ج‏2 ؛ ص84.85

الشافی فی شرح الکافی (للمولى خلیل القزوینی) ؛ ج‏1 ؛ ص326

الصافی در شرح الکافى (مولى خلیل قزوینى) ؛ ج‏1 ؛ ص309

الوافی ؛ ج‏1 ؛ ص163

کسانی که برای منع قرائت بدون تدبر به این قسمت روایت تمسک کرده اند علاوه بر اینکه با نیاوردن صدر و ذیل روایت متاسفانه بر خلاف صریح کلام امیرالمومنین (علیه السلام) سخن به میان آورده اند - که خود گناهی بس بزرگ است -  بلکه به عقاید درست مردم هم ضربه سختی وارد کرده و در مسیر نا درستی گام برداشته اند.

باید بدانیم مرحله اول انس با قرآن و ارتباط با آن همان قرائت است نه مرحله آخر .

این کلام نا درست مانند این است که ما قسمت دیگر حدیث را به تنهایی و بدون توجه به ماقبل و مابعد آن (أَلَا لَا خَیْرَ فِی عِبَادَةٍ لَیْسَ فِیهَا تَفَکُّرٌ) که در باره بی فایده بودن عبادات بدون تفقه و فهم عمیق است بیاوریم و با این استدلال ‌مطلق عبادات را برای کسی که مثلا در نمازش تفکر نمی کند بی فایده بدانیم در حالی که این قطعا کلامی است نا درست و بی پایه و اساس است و خود این افراد هم چنین کلامی را بر زبان نمی آورند.

دیدیم که با کمی دقت در صدر و ذیل روایت و ...بخوبی مقصود حضرات معصومین (علیهم السلام) روشن می گردد و از اشتباه در برداشت و فهم جلو گیری می شود. چنانچه بعضی نا خواسته این اشتباه را مرتکب شده و با استناد به قسمتی از این حدیث قرائت بدون تدبر را مطلقا بی فایده می دانند که این بر خلاف صریح آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) و ناشی ازعدم شناخت درست و کافی از عظمت قرآن و عمق دین است ، و بنظر کاملا مطابق با خواست شیطان است (رجوع شود به کلمات کلیدی ، بخش سخنان در همین وبلاگ  قسمت توصیه امام خمینی (ره) به آقا سید احمد در باره قرائت قرآن). واین البته در اکثر موارد نا خواسته و ناشی از عدم علم کافی است .و ما این کلام را در شماره دوم این نشریه در همین وبلاگ (موضوع قرائت) با استناد به آیات و روایات معتبر اثبات کرده ایم.

لازم به ذکر است تنها شرطی که در روایات برای ثواب فراوان خواندن قرآن حتی بدون تدبر در روایت آمده همان است که ضمن روایتی خدمتتان ارائه می گردد:

أَلَا فَمَنْ‏ قَرَأَهَا مُعْتَقِداً لِمُوَالاةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ، مُنْقَاداً لِأَمْرِهِمْ، مُؤْمِناً بِظَاهِرِهِمْ وَ بَاطِنِهِمْ، أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِکُلِّ حَرْفٍ مِنْهَا حَسَنَةً، کُلُّ حَسَنَةٍ مِنْهَا أَفْضَلُ لَهُ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا- مِنْ أَصْنَافِ أَمْوَالِهَا وَ خَیْرَاتِهَا وَ مَنِ اسْتَمَعَ قَارِئاً یَقْرَؤُهَا- کَانَ لَهُ قَدْرُ ثُلُثِ مَا لِلْقَارِئِ، فَلْیَسْتَکْثِرْ أَحَدُکُمْ مِنْ هَذَا الْخَیْرِ الْمُعْرَضِ لَکُمْ، فَإِنَّهُ غَنِیمَةٌ لَا یَذْهَبَنَّ أَوَانُهُ، فَتَبْقَى فِی قُلُوبِکُمُ الْحَسْرَةُ. (التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام / 29 / [فضل فاتحة الکتاب‏] ..... ص : 29)

بدانید کسى که سوره فاتحة الکتاب را بخواند، و بدوستى محمّد و آلش- که پاکان روزگارند!- معتقد باشد، و بدستورشان مطیع و بظاهر و باطنشان ایمان داشته باشد (مومن واقعی) خداى عزّ و جلّ به هر حرفى از آن، به او، حسنه‏اى مرحمت کند که هر حسنه، بالاتر و برتر است از دنیا و آنچه در او است- از مال و منال و أنواع خیرات- و هر که؛ بخواننده‏اى [که آن را می خواند] گوش فرا دهد، برایش باندازه یک سوم پاداشى است که براى خواننده، مهیّا است. بنا بر این؛ بایستى هر یک از شما، در افزایش این خیر و عنایت- که (رایگان) به شما روى‏آورده است- بکوشد. پس؛ براى شما، غنیمتى است (هشدار! که) وقتش منقضى نشود! که در آن صورت، غم و اندوه و ندامت، در دلهاى شما باقى خواهد ماند!

حالا خودتون قضاوت کنید آیا در اینجا بحث تدبر است یا خواندن قرآن با عشق و محبت محمد (صلی الله علیه و آله) و آل محمد (صلی الله علیه و آله).بعنوان ثواب بردن و گام اول در مسیر بندگی و معرفت. 

دل نوشته

عزیزان چرا برای اثبات مطلبی که کاملا واضح و روشن در آیات و روایات ما آن هم با جزئیات بیان شده بدیهیات و واضحات دیگر دینی را تخریب کنیم و به باورهای پاک شرعی مردم ضربه بزنیم .شخصی به بنده می گفت من با شنیدن این حرف همان چند آیه ای که در روز می خواندم دیگر نمی خوانم. چون من بدون تفسیر و تدبر می خواندم و فکر می کردم خدا از من قبول می کند. و آیا این به نفع این شخص و امثال اوست؟ اگر خدا اینقدر مهربان است که شما میگویید چطور این عبادت مهم را که خودش گفته از من نمی پذیرد؟ آیا این تناقض گویی نیست؟(قضاوت با شما) در حالی که ما می دانیم در روایات ما نه تنها برای قرائت بی قید و شرط بلکه برای گوش کردن ، نگاه کردن و حتی برای نگهداری قرآن بطور جداگانه آثار فراوانی ذکر شده که در شماره های مختلف همین وبلاگ یعنی نشریه قرآنی سراج منیر (قرائت ، ترتیل) به آنها مفصلا پرداخته شده.چرا ما متولیان امور دینی و معنوی  خود بر خلاف حرفمان که تدبر را سفارش می کنیم کمی در این آیات و روایات بی شمار تدبر نمی کنیم تا کلامی از ما صادر نگردد که موجبات دوری مردم از قرآن و روایات را فراهم سازد .آیا اینکه کسی با ... تمام ، خواندن قرآن بدون تدبر یک بچه شیعه و پیرو امیرالمومنین (علیه السلام) را نعوذ بالله به خواندن نسخه دکتر که بدون مصرف دارو فایده ای ندارد تشبیه کند یا بگوید اصلا فایده ندارد حاکی از جهل و بی اطلاعی و دوری از آیات و روایات نیست و متحیرم این اشخاص جواب خدا را در آخرت چه خواهند داد.

آیا می دانید تفاوت کلام خدا با سایر کلمات مانند تفاوت خدا با مخلوقاتش است ؟(تفسیر ارزشمند روض الجنان از عالم بزرگ شیعه در قرن ششم ابو الفتوح رازی ج/1 ص/17)

بله قطعا قرائت با تدبر به مراتب با فضیلت تر از قرائت بی تدبر است اما آیا این دلیل بر بی فایده بودن قرائت بی تدبر است ،به قول امام خامنه ای قرائت زیبا همان سر در زیبای شهر بی انتهای معارف قرآنی است و مقدمه انس هر چه بیشتر با معارف الهی را فراهم می کند اگر این گونه است که قرائت و استماع بی تدبر اثری ندارد پس اینهمه توصیه ایات و روایات و بزرگان بر قرائت هر چند بدون معنا چیست ؟ پس اثرات عجیبی که بر مردم غیر عرب زبان می گذارد(مراجعه به بخش سخنان وبلاگ) و با یک تلاوت زیبا چند صد نفر مسلمان می شوند چیست ؟(خود بنده بارها شاهد متحول شدن افراد متخلف و گناهکار در جلسات قرائت قران بوده ام و این اشخاص را با فهم معنای قرآن چه کار) و تحقیقات دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان که اثرات عجیب صوت قرآن بر روحیات انسان و همچنین تسریع در روند درمانی بیماران را اثبات کرده است چیست؟و...

درد دل زیاد است ولی برای اطمینان بیشترِ عزیزان ، بنده آمادگی خود را برای هرگونه مناظره با هر عزیزی که احساس می کند بنده حرفی به گزاف گفته ام در این بحث اعلام می کنم.

روایات فضیلت مطلق قرائت : مراجعه شود به نشریه قرآنی سراج منیر (قرائت) در قسمت طبقه بندی موضوعی وبلاگ